Sexual Assault en de Patriarchale cultuur

De context

Seksueel misbruik bestaat al ongelooflijk lang. Dat het nu onder de aandacht komt heeft uiteraard te maken met de veranderingen in de tijd. Er is een nieuw bewustzijn op aarde aan het komen, een bewustzijn waarin eerlijkheid, oprechtheid, rechtvaardigheid, grote thema’s worden. Halverwege de vorige eeuw zijn de eerste verklaringen voor de rechten van de mens opgesteld. Inmiddels hebben veel mensen die verklaringen niet meer nodig om het onrecht te ervaren dat hun medeburgers wordt aangedaan.

Er is een nieuw bewustzijn op aarde aan het komen, waarin eerlijkheid, oprechtheid, rechtvaardigheid, grote thema’s worden.

Sexueel misbruik is een vorm van geweld die het meest geheim is. Er is een hele industrie mee gemoeid. Kinderporno wordt aangetroffen bij de meest prominenten van onze samenleving, pedofilie wordt ook bedreven door hen die moeten oordelen over recht en onrecht. Er gaat veel geld en macht om in deze schaduwwereld en het aan het daglicht brengen van deze duistere werkelijkheid, de donkerste kant van een patriarchale cultuur, is levensgevaarlijk. Niet alleen Russische spionnen worden omgebracht.
Het vraagt dus moed. Het vraagt van ons allen moed om dit fenomeen onder ogen te een. Om het niet af te doen met: ‘het zal wel meevallen’, ‘je beeldt je iets in’ of ‘je hebt teveel fantasie’.
Hoewel sexueel misbruik al ongelooflijk bestaat, is het niet van alle tijden. Deze vorm van geweld ontstaat aan het begin van de patriarchale cultuur.

Een veranderd bewustzijn

De patriarchale cultuur bestaat zo’n 4000 jaar, en valt samen met een verandering van het bewustzijn. In de jager/verzameling gemeenschappen waren mensen geheel afhankelijk van elkaar. En het bewustzijn was georiënteerd op de gezamenlijkheid, op de groep. Het diepste besef was het besef onderdeel te zijn van een groter geheel. Onze voorouders hadden nog geen individueel bewustzijn.
Maar aan de vooravond van de patriarchale cultuur zien we een nieuwe manier van samenleven ontstaan. Het klimaat verandert en grote groepen mensen ruilen hun nomadische bestaan in en gaan zich (semi) permanent vestigen. Er zijn behuizingen nodig, akkerbouw wordt ontwikkeld en er ontstaan diverse ambachten zoals pottenbakken, weven, hout- en steenbewerking. We zien specialisatie ontstaan, een toename in de diversiteit van rollen en taken. Meer voedsel leidt tot een toename in de bevolking en dat leidt naar een grotere noodzaak tot organisatie van de gemeenschap.

Aan de vooravond van de patriarchale cultuur ontstaat een nieuwe manier van samenleven die uiteindelijk leidt tot de ontwikkeling van een individueel bewustzijn

Rollen bieden mogelijkheden tot identificatie en daarmee individualisatie. Het bewustzijn van de mensen verandert. Geleidelijk aan ontstaat er in de landbouwculturen een overschot aan goederen, er ontstaat bezit en sommigen bezitten meer dan anderen. Dat leidt tot een specifiek gevoel van identiteit. Bezit wordt niet meer zomaar onder allen gelijkelijk verdeeld en wie meer bezit heeft meer macht. Hetzelfde gebeurt met leiderschap. Er zijn altijd al mensen geweest die zich als leiders onderscheiden. Dat bracht in een gemeenschap een zekere status met zich mee, maar er was gedurende lange tijd geen behoefte om daar macht aan te verbinden. Ook dat verandert. De grootste verandering vindt echter plaats in het onderscheid dat ontstaat tussen de positie van mannen en vrouwen.

De patriarchale cultuur

Voor de aanloop naar de vestiging van een patriarchale cultuur wordt door verschillende onderzoekers gewezen op de confrontatie tussen de nomadische stammen met een meer heroïsche inslag en de bewoners van de nederzettingen. Nomadische stammen trokken gedurende 6000 en 5000 v.Chr. naar het zuiden en hier vond een confrontatie plaats met de meer vredelievende landbouwers. Archeologisch onderzoek heeft deze confrontatie bevestigd. Het was een geweldsconfrontatie en in dat geweld gebeurde wat overal in de wereld nog steeds gebeurt; vrouwen werden grote getale verkracht en ondergeschikt gemaakt.
Gerda Lerner schrijft er in de jaren tachtig een prachtig boek over. De titel: ‘The Creation of Patriarchy’. Stap voor stap analyseert ze de ontwikkeling en implementatie van een nieuwe cultuur.

Gerda Lerner analyseert in haar boek stap voor stap de ontwikkeling en implementatie van een nieuwe cultuur.

Centraal staan de begrippen macht en bezit. De positie van vrouwen heeft het meest geleden onder deze ontwikkeling. Zij worden het bezit van de mannelijke overheersers die via het reproductieve vermogen van vrouwen, bezit krijgen over de continuïteit van de soort.
Gerda Lerner laat ons in haar boek een hoe een horizontaal georganiseerde, samenwerkingscultuur langzaam verandert in een verticaal georganiseerde, hiërarchische cultuur. De onderlinge betrekkingen, bepaald door wederzijdse samenwerking, afhankelijkheid en afstemming, maken plaats voor een van bovenaf aangestuurde macht, geleid door mannen. Als de bevolking toeneemt, ontstaan er dorpen en steden met aan het hoofd een onafhankelijke macht die gevormd wordt door een militaire elite. Als er meer handwerkslieden nodig zijn, worden mensen tot arbeid gedwongen en worden ook mannen slaaf in het systeem.

De vrouw een mindere soort

In een patriarchale cultuur is de vrouw minderwaardig aan de man. De Griekse cultuur verfijnde dit onderscheid in hun visie op de mensheid. In deze cultuur werd het denken ontwikkeld dat ondermeer werd ingezet als een poging om de onvoorspelbaarheid van een leven op aarde te ontlopen. Een van de functies van het denken was : controle krijgen over het leven op aarde. Denken werd daardoor hoger dan voelen, de geest werd verheven boven het lichaam en de hemel werd geassocieerd met het hogere en aarde, lichaam en het zintuiglijke met het lagere. En ja, alles wordt duidelijk: mannen zijn het hogere en vrouwen het lagere.
Zo’n vierduizend jaar lang - en dat is lang - werden vrouwen geacht niet te kunnen denken.

Vrouwen worden millennia lang geassocieerd met het lagere

De patriarchale cultuur heeft een grote beschaving voortgebracht. Ze heeft ons de individualisering gebracht. Het denken, de technologie en de wetenschap hebben een hoge vlucht genomen. En uiteindelijk heeft de democratie tot op zekere hoogte een vorm van gelijkwaardigheid gebracht. Waarom deze ontwikkeling gepaard ging met enorme scheidingen en onderdrukking, is lastiger te begrijpen.
En de prijs die we hierover hebben moeten betalen is enorm. Ze heeft eeuwen van onnoemlijk lijden gebracht onder grote groepen van de bevolking. De kloof tussen rijk en arm was ook in onze westerse cultuur gedurende lange tijd heel groot en heersers, ook godsdienstige leiders, waren vaak gewelddadig naar hun onderdanen. Waar macht de scepter zwaait, is het hart gesloten.

Erkenning

We zijn aanbeland in een tijd waarin we niet meer wegkomen met die zin: ‘we hebben het niet geweten’. De Nederlandse bijdrage in tal van vormen van uitbuiting, rassendiscriminatie en slavernij worden steeds meer over het voetlicht gebracht. Is hier nog een nationaal instituut, de Nederlandse Staat, die als aanspreekpunt geldt, ook al zijn de mannelijke leiders van toen, zij die de beslissingen namen, al lang overleden. Voor een patriarchale cultuur die zich over de hele wereld heeft ontvouwen, wordt dat complexer. Maar we kunnen het erkennen.
We kunnen gaan zien hoe onze geschiedenis van millennia lange onderdrukking van vrouwen, zijn weerslag heeft op het leven van alle dag. Want de waarden van de patriarchale cultuur zijn nog levensgroot aanwezig.

Scheiding en Objectdenken

De kern van de patriarchale visie is scheiding en het objectdenken. Vrouwen zijn een object met bepaalde kwaliteiten en mogelijkheden. Maar niet alleen vrouwen; geld, de natuur, aarde zelf, anderen. In de wereld van de macht draait het om gewin en dat kunt je bereiken door anderen te gebruiken. Anderen en het andere wordt een object waaraan jij geld, macht, status, aanzien en genot kunt verkrijgen. Of het er nu om gaat gemeenschapsgeld te gebruiken om etentjes van te financieren of om een pedofielen netwerk op te richten, altijd is het andere het object waaraan jij je te goed kunt doen.

Het objectdenken is een van de kernaspecten van de Griekse cultuur.

Het is een van de kernaspecten van de Griekse cultuur: het idee dat heersen over de wereld en die aan jou te onderwerpen, je het meeste oplevert. Het hedonisme, de ultieme focus op het verkrijgen van geluk, eventueel ten koste van alles, komt voort uit die cultuur en in een tijd waarin we loskomen van ‘God’, krijgt dat streven opnieuw de overhand.
Gister nog las ik in de weekend bijlage van de Trouw een interview met een denker die steeds meer bekendheid krijgt: Steven Pinker. Hij stelt dat we ‘rijker, slimmer en gezonder zijn dan onze voorouders; ons leven is interessanter en we zijn fatsoenlijker’. En: ‘milieuschade is een tijdelijk neveneffect van het uiterst positieve feit dat we steeds meer energie gebruiken waarmee we ons welzijn verbeteren’.

'Rijker, slimmer, gezonder dan' is een manier van denken die het een boven het andere stelt

De toon van het betoog is kenmerkend voor het patriarchale denken. We worden als ‘beter dan’ afgeschilderd. Het is denken in termen van scheiding in plaats van verbinding. Want waar waren wij, als onze voorouders er niet waren geweest?
En slimmer, gezonder, fatsoenlijker? Meer welzijn? In materieel opzicht is dat zeker waar. Tegelijkertijd neemt het gevoel van leegte en zinloosheid, het gevoel van verlorenheid, de psychische en geestelijke nood onder mensen hand over hand toe. Het is het gevolg van het uitsluitingsdenken van de patriarchale cultuur.

Nieuwe denkers

George Monbiot ziet de psychische en geestelijke nood als een onderdeel van de wereldwijde crisis op economisch, sociaal en cultureel gebied. VPRO Tegenlicht belicht zijn werk naar aanleiding van de vertaling van zijn nieuwste boek: ‘How did we get into this mess?’ Monbiot is een activist, journalist en denker. Hij zoekt een antwoord op de problemen van deze tijd. Het woord ‘belonging’ staat voor hem centraal. Belonging, erbij horen, ertoe doen, betekenis hebben voor elkaar, saamhorigheid, het zijn basale menselijke waarden. Onze vroege voorouders wisten dat, voor hen was saamhorigheid vanzelfsprekend. Zij waren in dat opzicht rijker en slimmer.

Toekomst

We zijn nog lang niet aan het einde van een patriarchale cultuur. Een cultuur die zolang heeft bestaan is niet zomaar verdwenen uit de wereld en uit ons bewustzijn. Maar denkers zoals Steven Pinker krijgen steeds meer tegenhangers.
Echte verandering kan alleen plaatsvinden als we de wortels durven onderzoeken. Als we durven erkennen wat echte vrijheid, gelijkheid en broederschap betekent. Volledige gelijkheid, zonder uitsluiting van welke groep dan ook. Zonder uitsluiting van aarde, van plant en dier, van berg en rivier. Met erkenning van onze geschiedenis.
We zijn op weg. In een van mijn columns voor de Vive schrijfgroep schreef ik over ‘Gezegende Onrust’. Er zijn tal van activisten zoals George Mortion, tal van burgerinitiatieven die van onderaf een nieuwe beweging trachten op te bouwen. Trachten, want de behoefte aan macht is de wereld nog niet uit. Dat raak je zomaar niet kwijt. Maar verandering is op komst!
In mijn volgende blog, (ik streef naar een publicatie half mei) meer over macht.