Verdwaald in de psychiatrie

Verdwaald in de psychiatrie

Op de Wereld Draait Door vond op 28 november j.l. een gesprek plaats met Tygo Gernandt die een documentaire heeft gemaakt over de psychiatrie. Hij zit aan tafel met de 21 jarige Jason die inmiddels 13 stoornissen of ‘labels’ heeft en daardoor niet meer kan worden behandeld in de psychiatrie.
Zelf weet hij heel goed wat hij nodig heeft: traumatherapie. Een helder antwoord waar je als hulpverlener wat mee kunt. Zo niet de instellingen (vijf als ik het goed onthouden heb) waar Jason is opgenomen geweest.
Wat is hier aan de hand?

In de psychiatrie en in de psychologische praktijk worden hulpverleners geacht te werken met de DSM5, de opvolger van de DSM4. Het is een classificatiesysteem waarin alle specifieke en niet specifieke verschijnselen van min of meer afwijkend gedrag worden opgesomd. Ze worden gelabeld als een stoornis. Dit classificatiesysteem is een manier geworden om een diagnose te stellen.
De verschijnselen worden niet gezien voor wat ze zijn, een symptoom van iets onderliggends, maar als een op zichzelf staande probleem. En men wordt geacht elk van deze symptomen te behandelen via een behandelprotocol. Zo wordt niet langer de hele mens gezien, wordt niet langer zijn geschiedenis in het proces meegenomen, maar verwordt de mens tot een verzameling van symptomen.

Het medisch model

In mijn cliëntenprogramma kan ik kiezen tot een 20tal symptomen die allemaal weer zijn onderverdeeld in subsymptomen. Er is een enorme hoeveelheid werk verzet om al die symptomen in kaart te brengen, om zodoende, zo dacht men, de meest adequate hulp te bieden. Een medisch model dat is losgelaten op de complexe psyche van de menselijke psyche opgedeeld wordt in vakjes en de onderlinge verbanden volledig worden genegeerd en ontkend.
En natuurlijk: het werkt niet. Als ik iemand een test laat doen dan komt het zelden voor dat er alleen maar sprake is van angst en niet van depressie. Meestal scoren ze samen hoog: twee labels die beide verschillend behandeld zouden moeten worden. Ik heb ooit gewerkt met een cliënt die niet behandeld kon worden omdat ze drie labels had. Na een jaar ambulante hulp, een sessie in de twee/drie weken, voelde ze zich voldoende in staat om haar leven weer volledig op te pakken.

Stoornissen of symptomen zijn uitingen van onderliggende dynamiek. Ze zijn in bijna alle gevallen een uiting van trauma, opgelopen gedurende de kindertijd. Dat vindt ook Bessel van de Kolk, Nederlands psychiater werkzaam in de Verenigde Staten die een zeer lezenswaardig boek hierover schreef: Traumasporen.
We moeten in de psychiatrie en in de psychotherapeutische hulpverlening af van het idee dat symptomen het probleem zijn. We moeten af van al die labels. We moeten de hele mens zien in zijn en haar totaliteit en persoonlijke dynamiek. We moeten ons verdiepen in de persoon die voor ons zit: wie is dit, hoe functioneert hij of zij, wat is hier echt aan de hand? Ooit werd dit dieptepsychologie genoemd.

De therapeutische relatie

De therapeutische relatie is van cruciaal belang. De interesse van de hulpverlener in de mens die voor hem of haar zit, heeft al direct effect op de cliënt. Hier is iemand die luistert, die interesse heeft, die wil helpen. Iemand voor wie de symptomen verwijzen naar wat er echt toe doet: ervaringen van afwijzing, eenzaamheid, verwaarlozing, psychisch en lichamelijk geweld, ervaringen van niet gezien zijn in de nood, niet gezien zijn in wie hij of zij is, ervaringen van vastlopen omdat de relatie met de omgeving mislukt.

Daarmee is het niet zomaar opgelost. Ik zal de laatste zijn die dat wil beweren. Traumatische gebeurtenissen, zeker op jonge leeftijd, zorgen ervoor dat je geen coherent zelfbeeld op kunt bouwen. In de getraumatiseerde persoon zwerven tal van deelpersonen rond die tegenstrijdige belangen kunnen hebben, die zich op hun beurt kunnen uiten in tal van ‘labels’, symptomen dus. Het helingsproces vraagt tijd en een intensieve behandeling die soms nauwelijks nog beschikbaar is, want te duur. Maar deze benadering, iemand een verzameling van symptomen aansmeren om dan te constateren dat hij niet te helpen is, kost ook veel tijd en geld. Jason is jaren opgenomen geweest... Dit leidt alleen maar tot meer trauma.

De veranderende tijd

Zeker in een tijd als deze, waarin grote veranderingen plaatsvinden, raken steeds meer mensen verdwaald in het leven om dan vervolgens, als ze om hulp komen, verdwaald te raken in het systeem. Wachtlijsten worden langer en veel mensen vinden niet de hulp die ze nodig hebben. De visie op de psychiatrische en psychotherapeutische hulpverlening moet om.
Er zijn psychiaters die daar een lans voor breken zoals Jim van Os die in de uitzending ook te zien was. Er zijn tal van therapeuten, collega’s die het met mij oneens zijn met dat systeem van symptoomanalyse. Naar buiten toe houden we ons aan de regels en categoriseren we symptomen. In onze werkkamer verdiepen we ons in de hele mens.
Nu nog de overheid en de zorgverzekeringen. Ik hoop dat psychiater Esther van Fennema met haar nieuwe politieke partij NL+Beter hier ook iets aan gaat doen.

Tygo Gernandt met Jason in de Wereld Draait Door