Lijden kan de liefde doen stromen

Non-dualiteit en dualiteit

Non-dualiteit betekent: niet twee. Het is een perspectief op de werkelijkheid dat in veel spirituele tradities wordt omarmd, visies die er vaak van uit gaan dat de gemanifesteerde werkelijkheid niet echt zou zijn. En hier zit ik, geconfronteerd met een oorlog die alleen maar geweld, pijn en lijden veroorzaakt, ultiem echt en zo ongelooflijk menselijk. Zijn wij in ons lichaam dan niet echt?

Concepten

Dualiteit en non-dualiteit zijn concepten. Almaas zegt het gelukkig zelf ook: ze bestaan niet echt. Ik heb met deze concepten altijd een zekere strijd gevoerd. Alleen door deze begrippen tegenover elkaar te zetten, het ene tegenover het andere, creëer je naar mijn mening dualiteit. De duale wereld zou onze gewone, dagelijkse fysieke realiteit zijn en niet echt, en non-dualiteit de echte werkelijkheid; althans zo wordt er in sommige spirituele tradities naar gekeken. De dagelijkse realiteit heet daar samsara dat lijden betekent.

En dat doet die gewone realiteit, het doet lijden. Mijn hart, mijn hele lijf, huilt al dagen, om het geweld en die totale zinloze vernietiging. Eén man die volledig geobsedeerd is door macht en grootheidswaan – iets dat alleen maar kan voortkomen uit diepe pijn, vernedering en gekwetstheid – heeft zoveel macht verzameld om een heel volk om de tuin te leiden en ervoor te zorgen dat een troepenmacht een vrij land binnentrekt, bommen doet ontploffen, gebouwen, woonhuizen en een hele infrastructuur aan flarden schiet, zonder zich te bekommeren om de gevolgen. Steden, plekken waar miljoenen mensen een min of meer vredig bestaan leiden, waar kinderen naar school gingen en mensen hun dromen waarmaakten, zijn met de grond gelijk gemaakt, soldaten die de aanval uitvoeren, lijken soms nauwelijks te begrijpen wat er aan de hand is en sneuvelen in grote getale. Het aantal mensen dat het land ontvlucht, voornamelijk vrouwen en kinderen, loopt in de miljoenen en velen van hen zullen hun man en vader verliezen want mannen blijven achter om hun land te verdedigen in een oorlog die voor hen niet te winnen lijkt.

Is dit een werkelijkheid die niet bestaat?

Dan bestaat mijn lijf niet, mijn hart niet, mijn medegevoel niet, mijn huilen niet. Ja het is samsara, maar betekent dat, dat het niet waar is of is het juist het lijden dat ons verbindt en ons de onderliggende eenheid en zijn wij daarom hier, op aarde?

Aan dit schrijven, aan dit onderzoek, ben ik begonnen om dat huilen dat maar niet ophoudt ten diepste te begrijpen en hoe moeilijk ook, ergens hier een antwoord te vinden. De eerste avond van de retraite lijkt mij te helpen.

Samsara of creatie

Voor het eerst dringt het tot me door: dualiteit en non-dualiteit zijn slechts ideeën waarmee wij de werkelijkheid bevattelijk proberen te maken. Het zijn geen absolute eenheden die op zichzelf staan en je kunt ze dus ook niet van elkaar scheiden. Als je dat doet kom je in een spagaat terecht. En de manier waarop met die concepten wordt omgegaan is niet overal hetzelfde. De realiteit die in sommige oosters georiënteerde spirituele tradities samsara heet, wordt in het westen aangeduid met creatie! Wat een verschil.
Het begrip creatie spreekt over iets dat uit iets anders voortkomt; hier is een Bron, een Oorsprong waaruit alles ‘geschapen’ gerealiseerd, gemanifesteerd, wordt. Essentie, Zijn, ‘God’, Bron is inherent aanwezig in elke expressie, in elke manifestatie, van grasspriet tot een volledig ego-georiënteerd mens. Daarop door redenerend bewegen de begrippen dualiteit en non dualiteit langs een continuüm, met aan de ene kant een manier van ervaren waarin de gemanifesteerde wereld als enige werkelijkheid wordt ervaren en aan het andere uiteinde de ongemanifesteerde werkelijkheid. En bewegen wij mensen, als gemanifesteerde wezens, niet altijd langs dat continuüm, dan weer hier, dan weer daar verblijvend?

Het hart

Almaas benoemt het in deze retraite heel helder. Het directe weten is de bron voor het weten en de informatie in de gemanifesteerde werkelijkheid en de ons vermogen om te voelen komt oorspronkelijk voort uit de universele liefde.

Juist het huilen, dat intense mee leven met wat zich daarginds afspeelt, juist door me ten diepste daardoor te laten raken, voel ik me verbonden, voel ik hoe één we zijn als volk, als mensheid.

Lijden

Het is een vraag die ik mij zo’n dertig jaar geleden, misschien nog veel langer, bezighield: wat is de betekenis van lijden? Ik schreef er een stukje over voor het tijdschrift InZicht. Het antwoord van destijds was: lijden maakt het hart open. Hier deze avond en nacht en vroege ochtend die de tiende dag inluidt van de oorlog in Oekraïne, hier voel ik de diepere betekenis van het lijden: het verbindt de duale werkelijkheid met de non-duale: het feit dat ik kan huilen, dat mijn lijf, mijn hart opnieuw gewond raakt, juist dat gegeven, brengt mij direct inZijn, in Essentie in de Liefde zelf. Want hoe kan ik huilen als ik niet geef om deze mensen, om dit lijden, dit leed?

Hier juist in het lijden wordt de scheiding tussen non-dualitet en dualiteit volledig opgeheven en doordringen ze elkaar. Mijn hart huilt nog steeds maar liefde stroomt het veld binnen.
Ook naar Poetin? Ik zie hem aan het bureau, een zee van ruimte tussen hem en de groep waarmee hij overlegt. Allemaal mannen in pakken, volledig geïndoctrineerd met leugens, falsificaties. En ze geloven allemaal dat ene uiterste van dat continuüm, waar Essentie zo lijkt het me toe, niet meer kan doordringen en dat maakt deze situatie zo hopeloos.

Ja ik heb ook met hem te doen want een dergelijke houding van hem en van de mensen om hem heen, kan alleen maar betekenen dat hij de liefde niet kent.

Inmiddels zijn we al een aantal weken in een oorlog die niet gevoerd had mogen worden en die toch plaatsvindt en we kunnen hem niet stoppen. We kunnen wel ons hart openhouden, mee lijden en de liefde laten stromen. Mededogen is een kwaliteit van het hart en hoe meer we onze harten durven openen, hoe meer dat mededogen kan stromen, en des te minder geweld er op aarde zal zijn.