Lezen en schrijven

Vanochtend las ik weer een stukje in Knecht, alleen van Gerbrand Bakker. Het is net als Jasper en zijn knecht een autobiografisch relaas waarin Bakker zijn alledaagse leven en zijn worstelingen daarmee beschrijft en is uitgegeven bij de Arbeiderspers in de reeks Privé Domein. Privé is het zeker. Bakker schrijft open over alles wat hij tegenkomt, wat hij denkt, ervaart, waar hij tegenaan loopt, wat hij niet aankan of tegen op ziet. En dat alles in een directe, heldere stijl, direct en helder.

Waarom zou je dat willen lezen?

Ik merk dat ik het prettig vind om zijn relaas te lezen, zeker als afwisseling van literatuur waar je echt bij stil moet staan, mooie teksten maar lang niet zo toegankelijk, waar de auteur van het ene perspectief zomaar naar het andere glijdt, zoals Ali Smith dat doet. Fascinerend, maar ook fijn om dat zo nu en dan even weg te leggen. Het is ook bijzonder als een bekende auteur – zelf heb ik hem nooit ontmoet, ik ken hem van Boven is het stil, en van columns in Trouw – je mee laat kijken achter de schermen, bereid is om je deelgenoot te maken van zijn zoektocht mits helder en strak geschreven. En dat kun je aan Bakker wel overlaten. Ik geniet van zijn taal en ik leer ervan. En ook dat is belangrijk, want sinds twee jaar leer ik een nieuw vak.

Dat begon na de afronding van mijn non-fictie boek Langs de weg van het hart. Ik ben al vaker bezig geweest om persoonlijke ervaringen te beschrijven. Het blijkt een manier van verwerken en nu kwam er ruimte om daarmee aan de slag te gaan. Tegelijkertijd bood de schrijversvakschool in Groningen – noodgedwongen door corona – haar cursussen nu online aan. Ik begon met basistechnieken A en was direct gefascineerd. Door wat ik leerde, door de hoge kwaliteit van de lessen, door het feit dat er na de cursus een reflectieverslag werd verwacht aan de hand waarvan een afrondend gesprek plaatsvond met de directeur van de schrijversvakschool. Ik was weer student en leerde een nieuw vak. In de zomer volgde ik een week essay schrijven en in het najaar schrijftechnieken B. Toen was corona voorbij en Groningen stopte met de online lessen… Wat nu? Pauline Durlacher, met wie ik mijn eindgesprek had, bood mij aan om deel te nemen in een online schrijfgroep van mensen die werken aan een eigen verhaal, en sinds begin 2022 zit ik nu in die groep.
Voor dit nieuwe vak moet ik lezen…

Waarom zou je dit zo persoonlijke werk willen lezen? En is het wel literatuur? Een van zijn lezers, een recensent, heeft er geen goed woord voor over, voor dit werk van Bakker. Anderen willen alleen nog maar het autobiografische werk van hem lezen. En Bakker zelf? Die vraagt zich af of hij ooit nog wel een roman zal schrijven.

In Knecht, alleen, schrijft Bakker over zijn depressie. Hoe gemakkelijk gebruiken we dat woord! Bakker laat zien hoe een depressie er echt uit ziet. Hij schrijft hoe hij er niet meer is, hoe ‘lichaam geest en gevoel volledig ontregeld zijn en langs elkaar heen bestaan’, hoe ‘je zo los bent van jezelf en alles om je heen, dat je feitelijk op dat moment niet meer bestaat. Terwijl je er natuurlijk wel bent, je lichaam is er, bloed wordt rondgepompt, je kunt spijkertjes in de folie slaan…’. Indringend, direct, sober, zonder drama, een feitelijke beschrijving van hoe hij het gewaar is. Nooit eerder hoorde ik zo’n heldere beschrijving van hoe een echte depressie is. En angstig, hele dagen leeft hij in angst.

Depressie ken ik niet zo, angst des te meer. Vanochtend in alle vroegte – het was nog nauwelijks licht, ik had de vogels nog niet gehoord – was er dat gevoel van angst boven in mijn rug, alsof ik daar de klappen had opgevangen, en met die ervaring dat besef van eindigheid, iets dat echt ooit ophoudt: dit leven. Ik zou veertig willen zijn of desnoods vijftig en nog een hele nieuwe tijd willen hebben. Een tweede leven willen hebben, een leven als schrijver. Mijn angst verglijdt met het licht worden, met de taken die me wachten, zoveel taken. Dat is voor Bakker ook een houvast!

Schrijven over zijn depressie, het werd Bakker aangeraden, hij aarzelde… begon er toch mee en het lijkt erop dat het hem bij de dag houdt, erover schrijven helpt hem te verdragen, ermee te leven.
Verderop als de depressie iets bijtrekt, ziet hij hoe de personages in zijn romans altijd omgeven waren door eenzaamheid, waren deze niet al veel langer een afspiegeling van zijn leven, een vorm van sublimatie? En waarom zou je kiezen voor een romanvorm als het echte leven je zoveel direct materiaal geeft?

Zijn derde boek in de serie Privé Domein is inmiddels verschenen: Moeder na vader. Deze kan ik niet met mijn Kobo abonnement gratis op mijn e-reader downloaden – ik kreeg hem voor mijn laatste verjaardag van mijn dochters en hij staat inmiddels vol met literatuur. Dit boek ga ik in de papieren versie kopen. Som is het fijn om de bladzijden tussen je vingers te voelen knisperen, terug te kunnen bladeren en streepjes te kunnen zetten bij de fragmenten die je raken.

Dank je wel Gerbrand Bakker voor al je werk.